Στο γύρισμα του
αιώνα, η ζωή και το έργο του μεγάλου ποιητή της επανάστασης, διατηρούν αμείωτη
την επικαιρότητα και τα διδάγματά τους
«Εμάς η λέξη μας χρειάζεται για τη ζωή. Εμείς δεν
αναγνωρίζουμε την ανώφελη τέχνη».
Λόγια του Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκι. Του μεγάλου,
οικουμενικού ποιητή. Του μοναδικού τραγουδιστή της μεγάλης επανάστασης του
Οχτώβρη. Του ρηξικέλευθου συνεχιστή της πλούσιας λογοτεχνικής παράδοσης της
πατρίδας του και συγχρόνως, του ανανεωτή της. Αυτού του τολμηρού πνεύματος, που
με το φλογερό του πάθος ρίχτηκε ολοκληρωτικά στη μεγάλη περιπέτεια της
ευρωπαϊκής τέχνης των αρχών του αιώνα, ταυτίζοντας το όνομά του, με ό,τι
εννοούμε σήμερα όταν μιλάμε για τέχνη στρατευμένη στο πλευρό των
ταπεινών και καταφρονεμένων, στον αγώνα του παγκόσμιου προλεταριάτου για την
κοινωνική του απελευθέρωση και την εκπλήρωση του ιστορικού του ρόλου.
Στο γύρισμα του αιώνα, η ζωή και η τέχνη του Μαγιακόφσκι
διατηρούν μια μοναδική επικαιρότητα, που ξεφεύγει από μια απλή φιλολογική επέτειο.
Το έργο του έρχεται να συναντήσει τις σημερινές ανάγκες και να απαντήσει σε
αυτές, για μια τέχνη που ενώ θα διατηρεί τον αρχέγονο λυτρωτικό και κοινωνικό
της ρόλο, θα απευθύνεται συγχρόνως στο λαό και θα του δημιουργεί αισθητικά
κριτήρια, τόσο απαραίτητα σαν γνώση, στο οπλοστάσιο του προλεταριάτου.
Ο ηλεκτρισμός... και
ο «Δον Κιχώτης»!
 |
| Ο ποιητής με τον Β. Κέρζεντσεφ στην έκθεση «20 χρόνια δουλιάς» |
Ο πατέρας του, Βλαντίμιρ Κονσταντίνοβιτς, που εργαζόταν σαν
δασοφύλακας στο χωριό, πέθανε το 1906 και την ίδια χρονιά η οικογένεια
μετακομίζει στη Μόσχα. Ο μικρός Βολόντια θα «κουβαλήσει» μαζί του τα
«αποτυπώματα» της ζωής του πατρικού σπιτιού, που λειτουργούσε σαν φιλολογικό
σαλόνι. Οι ονομαστικές γιορτές ήταν η αφορμή για να συρρέουν «πλήθη
επισκεπτών», όπως αναφέρει ο ίδιος ο ποιητής και ανάμεσά τους φοιτητές,
ποιητές, ζωγράφοι. Οι γονείς του θα του διδάξουν τα πρώτα γράμματα, θα τον
μάθουν στίχους και ο πατέρας του θα τον παίρνει μαζί του στις επιθεωρήσεις του
στο δάσος. Αργότερα θα γράψει γι' αυτές τις περιπλανήσεις, με «φουτουριστική»
διάθεση: «Στο άνοιγμα της καταχνιάς, κάτω από τα πόδια μου, φέγγει πιο πολύ
κι απ' τον ουρανό. Είναι ο ηλεκτρισμός... Υστερα από τον ηλεκτρισμό, έπαψα
ολότελα να ενδιαφέρομαι για τη φύση. Δεν είναι τελειοποιημένο πράγμα».
Το δεύτερο βιβλίο που θα διαβάσει θα είναι ο «Δον Κιχώτης»
που θα τον ενθουσιάσει. Το πρώτο ήταν «κάποια "Πτηνοτρόφος
Αγκάφια". Αν μου τύχαιναν τότε κι άλλα τέτοια βιβλία, θα παρατούσα εντελώς
το διάβασμα».
Η επανάσταση
Το ιδεολογικό, αισθητικό «τρίγωνο» του θαυμασμού στις
δυνάμεις του ανθρώπου (ηλεκτρισμός) και στην ανεπτυγμένη αίσθηση της ποιότητας
(«Δον Κιχώτης») θα κλείσει με την επανάσταση. «Ηρθε η αδερφή μου από τη Μόσχα.
Ενθουσιασμένη. Μου έδωσε κρυφά κάτι μακρόστενα χαρτάκια. Μου άρεσε. Ηταν πολύ
ριψοκίνδυνο. Τα θυμάμαι και τώρα. Το πρώτο: "Ξύπνα, λοιπόν, σύντροφε,
αδερφέ/ πέτα το τουφέκι σου χάμου". Κι ένα άλλο που τελείωνε έτσι:
"... αλλιώς υπάρχει κι άλλος δρόμος - τράβα/ στους Γερμανούς με τη μαμά
σου, τη γυναίκα σου και το γιόκα σου!..." (για τον τσάρο). Ηταν η
επανάσταση. Και ήταν σε στίχους. Στίχοι και επανάσταση ενώθηκαν, έτσι, μέσα
στο μυαλό μου».
Και ενώθηκαν για πάντα. Στο γυμνάσιο της Μόσχας ο
Μαγιακόφσκι θα γνωρίσει τους Μπολσεβίκους και το 1908 θα ενταχθεί
στις γραμμές του ΣΔΕΡΚ(μπ). Το 1909 θα συλληφθεί και θα
φυλακιστεί για 11 μήνες. Στη φυλακή θα αρχίσει να γράφει ποίηση. «Γέμισα με τέτοια
ένα ολόκληρο τετράδιο. Να ευχαριστώ το δεσμοφύλακα - όταν έβγαινα μου το πήραν»
θα γράψει με αυτοσαρκαστική διάθεση. Γράφεται στη σχολή ζωγραφικής, γλυπτικής
και αρχιτεκτονικής της Μόσχας.
Ο ρώσικος
φουτουρισμός
Το 1911 είναι η χρονιά που θα γνωριστεί με τον Νταβίντ
Μπουρλιούκ «υπέροχος φίλος, ο πραγματικός μου δάσκαλος, ο Μπουρλιούκ με
έκανε ποιητή». Η συνάντηση αυτή θα είναι και η «ληξιαρχική πράξη γέννησης» του ρώσικου
φουτουρισμού. Αυτού του ξεχωριστού καλλιτεχνικού κινήματος, που από τον
Ιταλό «συγγενή» του θα κρατήσει μόνο το όνομα και την αρχική, επαναστατική ορμή
του, ξεπερνώντας τον στην πορεία και αφήνοντάς τον να παρακμάσει στις
«αγκαλιές» του φασισμού.
Το 1912 ο Μαγιακόφσκι θα δημοσιεύσει το μανιφέστο των
Ρώσων φουτουριστών με τίτλο «Μπάτσος για το δημόσιο γούστο». «Μόνο εμείς
είμαστε το πρόσωπο του καιρού μας... Το παρελθόν είναι στενόχωρο. Η Ακαδημία
και ο Πούσκιν είναι πιο ακατανόητοι και από τα ιερογλυφικά. Να πετάξουμε τον
Πούσκιν, τον Ντοστογιέφσκι, τον Τολστόι και τους υπόλοιπους από το πλοίο του
καιρού μας! Οποιος δεν ξεχάσει τον πρώτο του έρωτα, δε θα γνωρίσει τον
τελευταίο». Οι αντιδράσεις αναμενόμενες. «Οι εφημερίδες άρχισαν να γεμίζουν
φουτουρισμό. Ο τόνος δεν ήταν και τόσο ευγενικός. Ετσι, λόγου χάρη, εμένα με
αποκαλούσαν απλώς "το βρομόσκυλο"».
Ωστόσο, ο Μαγιακόφσκι δεν ήταν ένας δημιουργός που θα
περιοριζόταν από ένα κίνημα. Το κατοπινό του έργο θα δείξει πως η αναζήτηση της
φόρμας θα είναι γι' αυτόν ένα μέσο για την επίλυση του διαχρονικού προβλήματος
για τη δημιουργία μιας νέας ποιητικής γλώσσας. Το 1913 ανεβαίνει η
τραγωδία του «Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκι» και το 1915 γράφει το «Σύννεφο
με παντελόνια», όπου ο φουτουρισμός του μετατρέπεται από αυτοσκοπό σε μέσο
δημιουργίας ενός κατεξοχήν επαναστατικού ποιήματος - σταθμού της ρώσικης λογοτεχνίας.
Σημαντική είναι και η συνεισφορά του στον κινηματογράφο, ιδίως σε
φουτουριστικές απόπειρες σε συνεργασία με τον Μπουρλιούκ, που εντάσσονται πλέον
στις πρώτες, σημαντικές απόπειρες της ευρωπαϊκής καλλιτεχνικής πρωτοπορίας για
χρησιμοποίηση του κινηματογράφου ως πεδίο έκφρασής της.
Το 1915 θα είναι και η χρονιά που θα γνωριστεί με το
ζεύγος Μπρικ, τη Λίλη (αδελφή της Ελσας Τριολέ, κατοπινής συζύγου
του Αραγκόν) και τον Οσιπ, κριτικό και θεωρητικό της λογοτεχνίας και της
τέχνης. Η Λίλη θα αποτελέσει το μεγάλο έρωτα της ζωής του ποιητή, ενώ με τον
Οσιπ θα συνεργαστούν στενά στην ομάδα «κομμουνιστών - φουτουριστών» και στο ΛΕΦ
που θα δημιουργηθούν μετά την επανάσταση.
«Η δική μου
επανάσταση...»
Η συνέχεια θα είναι εκρηκτική. Ο ενθουσιασμός του για την
επανάσταση του '17 θα εκφραστεί από την αρχή: «Αυτή είναι η δική μου
επανάσταση. Πήγα στο Σμόλνι. Δούλεψα. Εκανα κάθε είδους δουλιά». Το 1919
δουλεύει στα Παράθυρα του Τηλεγραφικού Πρακτορείου Ρωσίας (ΡΟΣΤΑ) εκλαϊκεύοντας
με καλλιτεχνικό τρόπο τους σκοπούς της επανάστασης. Βρίσκεται στην ακμή της
δημιουργίας του. Η ποίηση («150.000.000»,«Βλαντίμιρ Ιλίτς Λένιν» κ.ά.),
το θέατρο («Μυστήριο Μπουφ», «Ο κοριός» που ανεβάστηκε από τον Μέγερχολντ
σε μουσική Σοστακόβιτς), η σάτιρά του αγγίζουν κατάβαθα τον
επαναστατημένο λαό, που τοποθετεί το Μαγιακόφσκι στο υψηλότερο βάθρο της
συνείδησής του, χωρίς ούτε την παραμικρή ποιοτική έκπτωση στο έργο του εκ
μέρους του δημιουργού. Επίτευγμα χωρίς προηγούμενο και χωρίς συνέχεια μέχρι
σήμερα. Ανάμεσα στα ποιήματα αυτής της περιόδου είναι τα «Ωδή στην
Επανάσταση» και «Αριστερό Εμβατήριο».
Ο Μαγιακόφσκι θα γίνει η «ψυχή» της ιστορικής συνάντησης
της καλλιτεχνικής πρωτοπορίας των αρχών του αιώνα με την επανάσταση.
Συνδημιουργός της ομάδας «κομμουνιστών - φουτουριστών» και του ΛΕΦ
(Αριστερό Μέτωπο Τέχνης), το 1923, θα συσπειρώσει καλλιτέχνες με τις πιο
διαφορετικές καλλιτεχνικές καταβολές, στην υπόθεση της επανάστασης. Συγχρόνως
ταξιδεύει στο εξωτερικό, σαν ανταποκριτής της εφημερίδας «Ιζβέστια»
και προπαγανδίζει τη νέα κοινωνία που χτίζεται στην πατρίδα του. Οι εντυπώσεις
του από αυτά τα ταξίδια θα αποτελέσουν μια ακόμη πτυχή της δημιουργίας του, με
πιο γνωστό αποτέλεσμά της το βιβλίο «Η δική μου ανακάλυψη της Αμερικής».
Ο ποιητής της Επανάστασης, ο υμνητής της ζωής, θα αυτοκτονήσει
με μια σφαίρα στην καρδιά στις 14 Απρίλη του 1930. Δύο μέρες πριν
έγραψε το αποχαιρετιστήριο γράμμα του που δημοσίευσε η «Πράβντα» την
επομένη της αυτοκτονίας. Το έργο του θα επηρεάσει τα μεγαλύτερα ονόματα της ρωσικής
και παγκόσμιας λογοτεχνίας. Και θα μείνει για πάντα στην καρδιά των λαών όλου
του κόσμου...
Βιβλιογραφία:
1) Β. Β. Μαγιακόφσκι, «Απαντα», τόμος 1, εκδοτικό
«Πράβντα», Μόσχα 1987
2) «Β. Μαγιακόφσκι, Ποίηση και Επανάσταση» εκδόσεις
«Θεμέλιο»
3) Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια
Γρηγόρης ΤΡΑΓΓΑΝΙΔΑΣ
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου