• ΑΝΑΡΤΗΣΕΙΣ

    Δευτέρα 29 Μαΐου 2017

    150 χρόνια από την έκδοση του «πιο σημαντικού βιβλίου για τους εργάτες»

    Πηγή: rizospastis.gr

    «Οσο καιρό υπάρχουν καπιταλιστές και εργάτες στον κόσμο, δεν έχει εμφανιστεί κανένα βιβλίο το οποίο να ήταν τέτοιας σημασίας για τους εργάτες όσο αυτό που έχουμε μπροστά μας. Η σχέση ανάμεσα στο κεφάλαιο και την εργασία, ο άξονας γύρω από τον οποίο περιστρέφεται ολόκληρο το σημερινό κοινωνικό μας σύστημα, αναπτύσσεται εδώ για πρώτη φορά επιστημονικά».

    Ετσι ξεκινά ένα άρθρο παρουσίασης της έκδοσης του πρώτου τόμου του «Κεφαλαίου» από τον Φρ. Ενγκελς, στο φύλλο της 21ης Μάρτη 1868 της εφημερίδας «Demokratisches Wochenblatt», που εξέδιδε ο Βίλχελμ Λίμπκνεχτ. Πρόκειται για ένα από τα άρθρα που έγραψε ο Ενγκελς σε συνεννόηση με τον Μαρξ, με στόχο το σπάσιμο της «συνωμοσίας της σιωπής», όπως έλεγαν, με την οποία αντιμετώπισαν η αστική επιστήμη και ο Τύπος την έκδοση του πρώτου τόμου του «Κεφαλαίου» πριν από 150 χρόνια, στις 14 Σεπτέμβρη του 1867, στο Αμβούργο. Στη συνέχεια του άρθρου ο Ενγκελς αναφέρει:

    «Οσο πολύτιμα είναι - και θα παραμείνουν - τα γραπτά ενός Οουεν, ενός Σαιν - Σιμόν, ενός Φουριέ, επιφυλασσόταν σε έναν Γερμανό να σκαρφαλώσει πρώτος σε ύψη, από όπου ολόκληρο το πεδίο των σύγχρονων κοινωνικών σχέσεων παρουσιάζεται με καθαρότητα και διαύγεια, αντίστοιχη αυτής με την οποία παρουσιάζονται τα χαμηλότερα τοπία στον θεατή που βρίσκεται στην ύψιστη βουνοκορφή».

    Ποια ήταν, όμως, αυτά τα θεωρητικά «ύψη» της μελέτης των «σύγχρονων κοινωνικών σχέσεων» τα οποία για πρώτη φορά κατέκτησε το μυαλό του Κ. Μαρξ και ποια η σημασία της «θέασης» της καπιταλιστικής κοινωνίας από αυτά τα «ύψη» για την πάλη της εργατικής τάξης;

    Το «Κεφάλαιο» και η σημασία του για την πάλη της εργατικής τάξης

    «Αυτό που έχω να ερευνήσω σε τούτο το έργο, είναι ο κεφαλαιοκρατικός τρόπος παραγωγής κι οι σχέσεις παραγωγής και ανταλλαγής που αντιστοιχούν σ' αυτόν (...) Εδώ δεν πρόκειται καθαυτό για τον υψηλότερο ή χαμηλότερο βαθμό ανάπτυξης των κοινωνικών ανταγωνισμών, που ξεπηδάνε απ' τους φυσικούς νόμους της κεφαλαιοκρατικής παραγωγής. Πρόκειται γι' αυτούς τους ίδιους τους νόμους, γι' αυτές τις ίδιες τις τάσεις που δρουν κι επιβάλλονται με σιδερένια αναγκαιότητα».

    Σε αυτό το απόσπασμα από τον πρόλογο του Μαρξ στην πρώτη έκδοση του πρώτου τόμου του «Κεφαλαίου» βρίσκεται και η πηγή της επικαιρότητάς του ενάμιση αιώνα μετά. Σήμερα, που οι κεφαλαιοκρατικές σχέσεις παραγωγής κυριαρχούν σε ολόκληρο τον πλανήτη, το πεδίο δράσης των νόμων που μελετώνται στο «Κεφάλαιο» είναι κατά πολύ ευρύτερο σε σχέση με την περίοδο της έκδοσής του. Τα τελευταία χρόνια, μάλιστα, η καπιταλιστική κρίση και οι δυσκολίες της διεθνούς καπιταλιστικής οικονομίας έχουν πυροδοτήσει μία εκτίναξη των πωλήσεων του «Κεφαλαίου» σε πολλές χώρες του κόσμου. Η επίδραση του «Κεφαλαίου» δεν θα μπορούσε να περνά απαρατήρητη ούτε από αστικούς διακρατικούς θεσμούς, όπως η ΟΥΝΕΣΚΟ του ΟΗΕ, η οποία μόλις πρόσφατα, το 2013, ενέταξε τον πρώτο τόμο του «Κεφαλαίου» - μαζί με το «Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος» - στα Μνημεία Πολιτιστικής Κληρονομιάς.

    Ο πρώτος τόμος του «Κεφαλαίου» παρουσιάζει, όπως αναφέρεται και στον υπότιτλό του, το «προτσές της παραγωγής του κεφαλαίου». Στην «καρδιά» του βρίσκεται η αποκάλυψη της φύσης και του μηχανισμού της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης. Παράλληλα, η ανατομία της καπιταλιστικής παραγωγής αναδεικνύει και τα ιστορικά της όρια αφού, όπως σημείωνε ο Μαρξ στον επίλογο της δεύτερης έκδοσης, «στη θετική αντίληψη αυτού που υπάρχει περικλείνει ταυτόχρονα και την αντίληψη της άρνησής του, του αναγκαίου αφανισμού του». Ετσι, στο τέλος του πρώτου τόμου συναντάμε ως καταστάλαγμα της προηγούμενης ανάλυσης το εξής απόσπασμα, που συμπυκνώνει το χαρακτήρα της εποχής μας:

    «Η συγκεντροποίηση των μέσων παραγωγής και η κοινωνικοποίηση της εργασίας φτάνουν σ' ένα σημείο, όπου δε συμβιβάζονται με το κεφαλαιοκρατικό τους περίβλημα. Το περίβλημα αυτό σπάει. Σημαίνει το τέλος της κεφαλαιοκρατικής ατομικής ιδιοκτησίας. Οι απαλλοτριωτές απαλλοτριώνονται».

    Αυτή η τάση της ιστορικής κίνησης αναδεικνύεται και στον τρίτο τόμο με κεντρική τη μελέτη της μετοχικής εταιρείας και του χαρακτήρα της ως «μεταβατικού σημείου προς μία νέα μορφή παραγωγής». Η ανάδειξη των νόμων κίνησης του καπιταλισμού στο «Κεφάλαιο» αποτέλεσε τη βασικότερη προϋπόθεση της μελέτης, από τον Λένιν, του τρόπου με τον οποίο εκδηλώνονται αυτοί οι νόμοι στο ιμπεριαλιστικό στάδιο του καπιταλισμού. Με τη σειρά της, η ανάπτυξη της επαναστατικής θεωρίας με τα συμπεράσματα αυτής της μελέτης - που συμπυκνώνονται στο εμβληματικό έργο του «Ιμπεριαλισμός, το ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού» - αποτέλεσε σημαντική πηγή των στρατηγικών προσαρμογών των μπολσεβίκων την περίοδο αμέσως πριν από το ξέσπασμα της επαναστατικής εξέγερσης του Οκτώβρη.

    Η επιστημονική θεμελίωση του εκμεταλλευτικού χαρακτήρα της καπιταλιστικής κοινωνίας και της τάσης της κοινωνικής εξέλιξης από τον Μαρξ ενίσχυσε σημαντικά την πάλη της εργατικής τάξης απέναντι στο κεφάλαιο. Συνέβαλε στη σημαντική αύξηση της συνειδητότητας και της αυτοπεποίθησης των πρωτοπόρων εργατών και των νεόκοπων τότε κομμάτων τους, στον επαναστατικό προσανατολισμό της πάλης τους, στην αποτροπή του περιορισμού της πάλης σε μάχη οπισθοφυλακής απέναντι στην επίθεση του κεφαλαίου.

    Εκείνη την εποχή, άλλωστε, το εργατικό κίνημα βρίσκεται σε μία πορεία αναζήτησης του προσανατολισμού του και διαχωρισμού από την αστική πολιτική. Σχεδόν 20 χρόνια πριν είχε δημοσιευτεί το «Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος», 3 χρόνια πριν είχε ιδρυθεί η Διεθνής Ενωση Εργατών και δύο χρόνια μετά, το 1869, ιδρυόταν το Σοσιαλδημοκρατικό Εργατικό Κόμμα Γερμανίας.

    Η περιπέτεια της συγγραφής του «Κεφαλαίου»

    «Πήγαινα τη μέρα στο Μουσείο (σ.σ.: εννοεί τη βιβλιοθήκη του Βρετανικού Μουσείου) και τα βράδια έγραφα». Ετσι περιγράφει ο Μαρξ σε ένα γράμμα του στον Ενγκελς, στις 13 Φλεβάρη 1866, την κοπιώδη προσπάθεια συγγραφής του «Κεφαλαίου».

    Πέρα από τις παλαιότερες οικονομικές μελέτες του Μαρξ από τη δεκαετία του 1840, αυτή η προσπάθεια ξεκίνησε το 1857 και δεν πρόλαβε να ολοκληρωθεί μέχρι το θάνατό του, το 1883. Η έκδοση του πρώτου τόμου του «Κεφαλαίου» αποτέλεσε τον πρώτο ολοκληρωμένο καρπό αυτής της προσπάθειας, ενώ είχαν προηγηθεί η συγγραφή των χειρόγραφων της περιόδου 1857 - 1858 (που εκδόθηκαν μόλις την περίοδο 1939 - 1941 στην ΕΣΣΔ και έμειναν γνωστά ως «Grundrisse») και η έκδοση της «Κριτικής της Πολιτικής Οικονομίας» το 1859.

    Παρ' όλα αυτά, στα τέλη του 1865 ο Μαρξ θεωρούσε ότι βρίσκεται πολύ κοντά στην έκδοση όλων των τόμων του «Κεφαλαίου». Σημείωνε σε ένα γράμμα του στον Ενγκελς στις 31 Ιούλη 1865:

    «Οσον αφορά την εργασία μου (σ.σ.: για το "Κεφάλαιο"), θα σου μιλήσω ανοιχτά. Μένει να γραφτούν ακόμα 3 κεφάλαια για να ολοκληρωθεί το θεωρητικό μέρος (τα πρώτα 3 βιβλία) (...) Οποιεσδήποτε ατέλειες ενδέχεται να έχουν, το προτέρημα των γραπτών μου είναι ότι αποτελούν ένα καλλιτεχνικό όλον, και αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο με την επιλογή μου να μην τα δώσω ποτέ για έκδοση πριν να βρίσκονται ολόκληρα μπροστά μου».

    Ο πάντα πιεστικός Ενγκελς τού απάντησε στις 7 Αυγούστου: «Τη μέρα που το χειρόγραφο θα φύγει από τα χέρια σου θα μεθύσω ανελέητα, εκτός αν έρθεις κι εσύ εδώ την επόμενη μέρα οπότε θα μπορέσουμε να το κάνουμε μαζί». Λίγους μήνες αργότερα, στις 10 Φλεβάρη 1866, υπολογίζοντας παράγοντες όπως η κακή οικονομική κατάσταση και υγεία του Μαρξ, η επιβάρυνσή του από τις ευθύνες του στο Γενικό Συμβούλιο της Διεθνούς και η ερευνητική σχολαστικότητά του, του κάνει την εξής πρόταση:

    «Σε τι θα βοηθούσε άραγε να ολοκληρωθούν ίσως μερικά κεφάλαια στο τέλος του βιβλίου σου και να μην έχουμε καταφέρει να εκδώσουμε έναν πρώτο τόμο αν μας προλάβουν τα γεγονότα;».

    Πράγματι, ο Μαρξ άκουσε για άλλη μία φορά τη συμβουλή του εγκάρδιου φίλου και συνεργάτη του και στις αρχές του 1866 ξεκίνησε την επεξεργασία των χειρόγραφων του πρώτου τόμου του «Κεφαλαίου», παραιτούμενος ουσιαστικά από την επιδίωξη ταυτόχρονης συνολικής έκδοσης. Τις τελευταίες διορθώσεις στα χειρόγραφα του πρώτου τόμου τις ολοκλήρωσε τα πρώτα λεπτά της 16ης Αυγούστου 1867 και το πρώτο πράγμα που έκανε μετά (στις 2 τα χαράματα της ίδιας μέρας) ήταν να γράψει στον Ενγκελς:

    «Σε σένα μόνο χρωστώ ότι αυτό έγινε δυνατό! Χωρίς τη δική σου αυτοθυσία για μένα θα μου ήταν αδύνατο να φέρω εις πέρας την τεράστια εργασία για τους τρεις τόμους. Σε αγκαλιάζω γεμάτος ευγνωμοσύνη».

    Οσον αφορά το δεύτερο και τον τρίτο τόμο του «Κεφαλαίου», ο Μαρξ δεν πρόλαβε να τους ολοκληρώσει σε μορφή έκδοσης μέχρι το θάνατό του, το 1883. Αυτοί εκδόθηκαν από τον Ενγκελς, μετά από σκληρή δουλειά επιμέλειας των χειρογράφων του Μαρξ, το 1885 και το 1894, αντίστοιχα. ενώ ο κύριος όγκος των «Θεωριών για την Υπεραξία» εκδόθηκε αρχικά από τον Κάουτσκι το διάστημα 1905 - 1910 και ως πλήρης έκδοση από το Ινστιτούτο Μαρξισμού - Λενινισμού του ΚΚΣΕ από το 1954 μέχρι το 1961.

    Μετά την έκδοσή του, ο πρώτος τόμος του «Κεφαλαίου» έμελλε να συνεχίσει να υφίσταται τις συνέπειες της τελειομανίας του δημιουργού του. Η δεύτερη έκδοσή του, το 1873, περιείχε πολλές αλλαγές και προσθήκες, κυρίως στα πρώτα κεφάλαια. Ακολούθησε το διάστημα 1872 - 1875 η γαλλική του μετάφραση, κατά την επιμέλεια της οποίας ο Μαρξ έκανε επιπλέον αλλαγές και προσθήκες, με επίκεντρο αυτήν τη φορά τα τελευταία κεφάλαια. Στη συνέχεια, ο Μαρξ άρχισε να επεξεργάζεται την τρίτη γερμανική έκδοση, η οποία όμως ολοκληρώθηκε από τον Ενγκελς αμέσως μετά από το θάνατο του Μαρξ, το 1883. Ο Ενγκελς επιμελήθηκε και την τέταρτη και τελευταία γερμανική έκδοση του πρώτου τόμου, το 1890.

    Αυτή η έκδοση αξιοποιήθηκε και ως βάση μετάφρασης στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων ανά τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένης και της μετάφρασης του Π. Μαυρομάτη που κυκλοφορεί σήμερα από τη «Σύγχρονη Εποχή», μαζί με τη μετάφραση από τον ίδιο του δεύτερου και τρίτου τόμου του «Κεφαλαίου» καθώς και των «Θεωριών για την Υπεραξία». Οσον αφορά αυτήν τη μετάφραση, ιδιαίτερα σημαντικό είναι ότι η πραγματοποίησή της αποφασίστηκε από την ΚΕ του ΚΚΕ σε συνθήκες βαθιάς παρανομίας και ήττας της ηρωικής πάλης του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας. Πιο συγκεκριμένα, η 2η Ολομέλεια του 1952 αποφάσισε: «Μέσα στο 1952 ν' αρχίσει η μετάφραση και η έκδοση του "Κεφαλαίου" του Κ. Μαρξ και των Απάντων των Λένιν και Στάλιν».

    Τέλος, αξίζει να σημειώσουμε ότι η δημοσίευση όλων των χειρογράφων που συνδέονται με την έκδοση του «Κεφαλαίου» (ξεκινώντας από τα «Grundrisse») ολοκληρώθηκε σε 15 τόμους από τη «Συνολική Εκδοση» των έργων των Μαρξ και Ενγκελς, MEGA² (Marx - Engels - Gesamtausgabe) μόλις το 2012. Πολλοί αξιοποίησαν αυτή την εκδοτική πορεία για να αμβλύνουν την επαναστατική αιχμή της κληρονομιάς των Μαρξ και Ενγκελς, για να φέρουν σε αντιπαράθεση αρχικά τον Μαρξ με τον Ενγκελς (και φυσικά τον Λένιν...) και στη συνέχεια τον Μαρξ με τον ίδιο του τον εαυτό (κάνοντας λόγο για αμφισημίες και ασυνέπειες στο έργο του). Αλλά αυτή είναι μία άλλη συζήτηση...
    • Blogger Comments
    • Facebook Comments

    0 σχόλια:

    Δημοσίευση σχολίου

    Item Reviewed: 150 χρόνια από την έκδοση του «πιο σημαντικού βιβλίου για τους εργάτες» Rating: 5 Reviewed By: e-kozani
    Scroll to Top