Θ. Μικρούτσικος: Ο Αλκαίος έμεινε όρθιος ζώντας καθιστός

Φωτεινή Λαμπρίδη

Πηγή: tvxs.gr

Τον ανακάλυψε ο ίδιος. Έχει μελοποιήσει 140 στιχουργήματά του, έχουν εκδοθεί τα μισά ως τραγούδια. Αποτύπωσαν μαζί το θολό τοπίο της μεταπολίτευσης κι έβαλαν στο στόμα των πολλών το μαρξιστικό (όπως σημειώνει ο Μικρούτσικος) ερώτημα «Πως η ανάγκη γίνεται ιστορία, πως η ιστορία γίνεται σιωπή». 

Τον θεωρεί το άλλο του μισό στο τραγούδι, τον αποκαλεί ποιητή και όχι στιχουργό έστω κι αν ο Άλκης Αλκαίος όσο ζούσε αρνιόταν πεισματικά να υιοθετήσει την ιδιότητα. Ο Θάνος Μικρούτσικος ακόμα απορεί γιατί. Κονταροχτυπήθηκαν για να του εκδώσει τη μία και μοναδική ποιητική συλλογή του και όπως έχει παραδεχτεί ο συνθέτης στο παρελθόν “σχεδόν τον εκβίασα για να αρχίσει να δίνει στίχους και σε άλλους, δεν ήθελε”. 

Ο Άλκης Αλκαίος δήλαδή ο δικηγόρος Βαγγέλης Λιάρος από την Πάργα, ήθελε να συστήνεται μέσα από τους στίχους των τραγουδιών του. Ούτε φωτογραφίες ούτε συνεντεύξεις ούτε πολλά πολλά λόγια. Οι περισσότεροι ερμήνευαν τη στάση του ως αποτέλεσμα της απομόνωσής του στο σπίτι αφού τα βασανιστήρια που είχε υποστεί στο ΕΑΤ - ΕΣΑ συν το αυτοάνοσο τον είχαν καθηλώσει σε μία πολυθρόνα πάνω στην οποία έκανε τα πιο μακρινά του ταξίδια. Τολμώ να ερμηνεύσω τη στάση του αν και τον γνώριζα λίγο, ως μια στάση άρνησης σε οποιαδήποτε πράξη εμπεριείχε έπαρση και αυτοαναφορικότητα.

Όταν μου ζήτησε ένας εκδότης να μεσολαβήσω προκειμένου να του προτείνει μια έκδοση με το σύνολο των στίχων του μου απάντησε αφοπλιστικά “Δεν υπάρχει λόγος Φωτεινή. Τα cd έχουν τα ένθετα φυλλάδια τους, εκεί μπορεί να βρει ο καθένας γραμμένους τους στίχους” .  Κι όταν τον επισκέφτηκα στο σπίτι του, διψούσε να μάθει για μένα , τον Σωκράτη Μάλαμα που καθόταν δίπλα μου, μας ρωτούσε με το σπινθηροβόλο βλέμμα του κι απέφευγε να μιλάει για τον εαυτό του. Καθηλωμένος αλλά όρθιος όπως πολύ σωστά υπογραμμίζει ο Θάνος Μικρούτσικος στη συνέντευξη που ακολουθεί με αφορμή τη συναυλία - αφιέρωμα στον Άλκη Αλκαίο την Τετάρτη στο Ηρώδειο με τους Μικρούτσικο, Παπακωνσταντίνου, Πασχαλίδη, Θηβαίο, Στόκα. 

Θυμάστε την πρώτη σας συνάντηση;

Τον γνώρισα μέσα από ένα ποίημα του που δημοσιεύτηκε στις αρχές ’ 78 στον Ριζοσπάστη. Μου άρεσε πολύ ο τρόπος γραφής του. Ήταν ένας χαιρετισμός ενός ποιητή, γιατί ο Αλκαίος ποιητής ήταν όσο κι αν ο ίδιος απέφευγε τον χαρακτηρισμό,  με συναδέλφους του της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής όπου υπήρχαν κινήματα προοδευτικά. Το μελοποίησα αμέσως κι έψαξα να τον βρω να του πω ότι μου άρεσε πολύ. Ήταν αδύνατο , γιατί το Άλκης Αλκαίος ήταν ψευδώνυμο. Αυθαίρετα μπήκα στο στούντιο με τη Δημητριάδη, το γράψαμε και την περίοδο που είμαστε στο στούντιο ανακάλυψα ότι ο Αλκαίος ήταν ο δικηγόρος Βαγγέλης Λιάρος. Συναντηθήκαμε κκαι ξετρελάθηκε με τον τρόπο τη μελοποίηση και με το γεγονός ότι το μελοποίησα εγώ. Από τότε ξεκίνησε μια σχέση έως το ’12 που έφυγε.  Το μοτίβο του ήταν “δεν θέλω να γράφω για άλλον μόνο για σένα” . Μάλιστα στη μοναδική τηλεοπτική του συνέντευξη είχε πει  “Ο αποδέκτης μου ήταν και είναι ο Θάνος Μικρούτσικος.” Είχαμε μεγάλη φιλία , τον θεωρώ το άλλο μισό μου στο τραγούδι. 

Τώρα μαθαίνεις στο Ικόνιο αποκλεισμένος

ποιοί σαμποτάρουν με καλώδια το κορμί σου

πατριωτάκι, τρώει τα νύχια ο ανακριτής σου 

κι είναι το ίδιο αγέλαστος και γελασμένος. 

(Μες στο χημείο του Μαγιού, μουσική Θ. Μικρούτσικος)

Είχε εμπλακεί στην πρώτη απόπειρα δραπέτευσης του Αλέκου Παναγούλη από τη φυλακή, όπου βρισκόταν μετά την αποτυχημένη προσπάθεια δολοφονίας του Γιώργου Παπαδόπουλου. Σας είχε μιλήσει ποτέ για τα βασανιστήρια στο ΕΑΤ - ΕΣΑ;

Δεν μιλούσε ποτέ για τα βασανιστήρια παρά το ότι τον έκανα χρυσό. Από κοινούς φίλους έμαθα αυτά  του στοίχισαν τη ζωή του. Εξαιτίας αυτών των βασανιστηρίων δεν έζησε τη ζωή του σαν άνθρωπος γιατί και το αυτοάνοσο,  εκεί είχε τις ρίζες του. Ήταν ένα παιδί που έσφυζε από ζωή. Στο ΕΑΤ - ΕΣΑ ήταν 20 χρόνων. Το 1986 έκανε εγχείριση στο Ανατολικό Βερολίνο που τον βοήθησε για μερικά χρόνια όμως δεν κράτησε πολύ. Όλη τη ζωή του την έζησε κλεισμένος στο σπίτι, τον μεταφέραμε από τη μία καρέκλα στην άλλη. Και για τα βασανιστήρια δεν μιλούσε. 

Ποιες ήταν οι αγωνίες που αφορούσαν στην τέχνη του;

Είχε εμμονή να θεωρεί τον εαυτό του στιχουργό όχι ποιητή. Ειλικρινά ήταν ποιητής. Αν πιάσουμε μια γενιά του μεσοπολέμου που ήταν πολύ σημαντική και αναφέρομαι στους ελάσσονες που δεν ήταν ελάσσονες (Καββαδίας, Σαραντάρης Καρυωτάκης κλπ.), εκεί έχει τη θέση του ο Αλκαίος . Με έναν τρόπο γραφής προσωπικό και καθολικό με εικόνες που μεγέθυναν το ρεαλιστικό περιβάλλον. Δεν ξέρω ποιος ήταν ο λόγος που απαιτούσε να μην τον λες ποιητή. Προς το τέλος της ζωής του είδα μια αγωνία για αυτό που θα ερχόταν, όταν είχε δημιουργηθεί ο καρκίνος. Είναι ένας άνθρωπος που έμεινε όρθιος ζώντας καθιστός. Δεν μπορεί να κριθεί με τα κριτήρια ενός φυσιολογικού ανθρώπου.  Ένας ποιητής που συνέβαλε καθοριστικά στη διαμόρφωση του ελληνικού τραγουδιού.

Μες το μυαλό μου έγιναν κουβάρι, 

όσα έζησα κι όσα έχω ονειρευτεί.

(Αργώ - Μουσική Θ. Μικρούτσικος)

Ποια ήταν τα βιώματα που καθόρισαν τη γραφή του και πως εξηγείτε το ότι ενώ έμεινε απομονωμένος χρόνια εξαιτίας των προβλημάτων του άνοιξε θεματικά τη βεντάλια;

Γιατί ακολούθησε τη συμβουλή του Καββαδία. “Λυπήσου αυτούς που δεν ονειρεύονται.” Δεν ήθελε να τον λυπούνται,  ονειρεύτηκε ταξίδια έρωτες όσα δεν έζησε τα έγραψε. Είχε ένα μεγάλο ταλέντο να μετατρέπει τα όνειρα του σε κείμενα. Εκτός από το “...πως η ανάγκη γίνεται ιστορία, πως η ιστορία γίνεται σιωπή” , εκτός από το “εδώ είναι αττική φαιό νταμάρι...” είναι  και ερωτικός ποιητής. Είναι γεμάτα τα τραγούδια του από ερωτικά στοιχεία που δεν έζησε. Άπιαστα όνειρα. Τα βιώματα καθορίζουν πολλά.  Η φαντασία, το ταλέντο η λογοτεχνία. όμως επίσης . Είχε φοβερό ταλέντο να ανανεώνεται και να εκφράζει την αγωνία του καθένα μας και την ίδια στιγμή να αναφέρεται στο  όλον. 

Γιατί εξέδωσε μόνο μία ποιητική συλλογή;

Κι αυτή τη συλλογή την εξέδωσα εγώ σε μια μη κερδοσκοπική εταιρεία  που είχα τότε . Με το ζόρι. τον απείλησα ότι θα σταματούσα να γράφω τραγούδια σε στίχους του. Επίσης δεν φωτογραφιζότανε ενώ θα μπορούσε. Η μοναδική τηλεοπτική του εμφάνιση ήταν με αφορμή το Εμπάργκο.  

Ξερνάνε θάνατο τα ωραία φουγάρα 

κι εγώ θρηνώ από τώρα τη γενιά μου 

φουμάρω αγγλογαλλικά τσιγάρα 

κι έχω βηματοδότη στην καρδιά μου.

(Ταπεινό ρέκβιεμ για το μέλλον ή το άλλο πρόσωπο ενός αυτόνομου - Μουσική Θ. Μικρούτσικος)

Το Εμπάργκο ήταν ένας δίσκος - σταθμός του οποίου τα τραγούδια είναι αρκετά σημερινά. Τι απελευθέρωσε στη δική σας μουσική ο ο στίχος του Αλκαίου.

Χωρίς να θέλω να περιαυτολογήσω  είναι χαρακτηριστικό δικό μου αυτό. Το ότι αντέχουν τα τραγούδια μου στο χρόνο  . Κι αυτό το χρωστάω στον Ρίτσο.  Ήταν συνεχής παραίνεση του Ρίτσου. Μου έλεγε πάντα “Πρέπει να σέβεσαι αυτό που σου παραδόθηκε . Αλλά πρόσεχε η φόρμα σου να είναι νέα.”  Αν κάτι κατάφερα είναι αυτό. Σε αυτή τη λογική έκανα και το Εμπάργκο. Υποκύπτω βέβαια πάντα στις απαιτήσεις του κειμένου κι έτσι έκανα και με τον Αλκαίο. 

“...κι εγώ σε ποντάρω κι ύστερα πάω πάσο

σ’ ένα καρέ τυφλών σ’ ένα καρέ τυφλών”  

(Πρωϊνό τσιγάρο - Μουσική Νότης Μαυρουδής) 

Γιατί υπήρξε  σπουδαίος στιχουργός ο Αλκαίος κατά τη γνώμη σας;

Θα επαναλάβω όσα σου είπα πριν. Ένας λόγος είναι η εκπληκτική χρήση της ελληνικής γλώσσας. Επίσης δεν ήταν ρεαλιστής, μεγέθυνε τα πράγματα. Η τέχνη δεν πρέπει να περιγράφει αυτό που συμβαίνει, να το μεγεθύνει ή να αποκαλύπτει τις κρυμμένες  πλευρές. Στα βαθιά ερωτικά του ποιήματα είπε ότι η νίκη στον έρωτα είναι ήττα μας. Αν δεν ηττηθούμε,  αν δεν βυθιστούμε στον άλλο,  αν δε χάσουμε την ύπαρξή μας δεν νικάμε. Ήταν επίσης ανανεωτικός. Ο κόσμος ξέρει μελοποιημένους τους στιχουργούς, εγώ που τα έβλεπα από πριν διαπίστωνα ότι  κάθε λίγο ανανέωνε εικόνες , κλειδιά,  σύμβολα,  λόγο και άφηνε χώρος στο απρόβλεπτο. Γι’ αυτό συνέβαλε στο τραγούδι καθοριστικά μετά τη μεταπολίτευση. 

“...στης λησμονιάς το μαγαζί μάτια κεριά σβησμένα

άμα δε λιώσουμε μαζί πως θες να γίνουμ’ ένα;”

(Ένα, μουσική Σωκράτης Μάλαμας)

Ποια ήταν η κεντρική φιλοσοφική του στάση;

Ήταν βαθιά προοδευτικός,  ήθελε έναν καινούριο δίκαιο κόσμο. Ταυτόχρονα έβλεπε ότι υπήρχαν προβλήματα στον υπαρκτό σοσιαλισμό, δεν βγήκαν τα όνειρα κι ένιωθε επίσης τον αποκλεισμό που επέρχεται. Το ’86, γράφει το πως η ανάγκη γίνεται ιστορία που είναι μια μαρξιστική θέση για την ιστορία. Το 2016 η ιστορία γίνεται σιωπή. Αντιλαμβάνεστε τη δύναμη και την οξυδέρκειά του ,  όχι ως προφήτης αλλά ως ένας ευαίσθητος άνθρωπος να βλέπει τα κρυμμένα,  τι θα έρθει ! Θέλω έναν καλύτερο κόσμο , βαδίζω χαρούμενος θέλω να συμβάλλω σε αυτόν αλλά είμαι μονάχος. Τα όνειρα σε αυτή τη φάση πέσανε αλλά μήπως τα ξαναβρούμε στο μέλλον; Αυτή ήταν η θέση του. 

Με ποια κριτήρια φτιάξατε το πρόγραμμα της συναυλίας που θα παρακολουθήσουμε την Τετάρτη στο Ηρώδειο;

Από τη μία έπρεπε να περιλαμβάνονται αρκετοί από όσους το μελοποίησαν, από την άλλη δεν έπρεπε να γίνει μία πασαρέλα όσων συνεργάστηκαν μαζί του γιατί τότε θα έλεγε ο καθένας από μισό τραγούδι. Ίσως να ήταν πιο καλό να γίνουν πέντε συναυλίες σε έναν χώρο όπως το Παλλάς. Εκτός από μένα που είχα πάντα τη μερίδα του λέοντος,  θα είναι ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου που ήταν διαχρονική αγάπη του Βαγγέλη, ο Πασχαλίδης , ένας από τους νέους τραγουδοποιούς που εκτιμούσε, ο Θηβαίος που έκανε κι αυτός τραγούδι  με τον Άλκη κι ο Στοκας που έκανε ολόκληρο δίσκο πάνω σε στίχους του. Απευθυνθήκαμε και στον Μάλαμα που ήταν βασικός συνεργάτης του αλλά δεν ήθελε το Ηρώδειο. Θα παίξουμε επίσης του Μαυρουδή το Πρωινό τσιγάρο τα τραγούδια του Μάλαμα του Δ. Παπαδημητρίου και του Τόκα. Το κριτήριο ήταν να συμπεριληφθούν οι σημαντικότεροι με τους οποίους συνεργάστηκε.

8:11 μ.μ.